DENEYSEL HAYVAN KULLANIMININ TARİHİ
Deneysel
hayvan kullanımının tarihi MÖ. 400 yıllarına kadar dayanır ve ilk tıp el kitabı
Corpus hippocraticum’da hayvanların
deneysel amaçlı kullanıldığı belirtilmektedir.
O
dönemde hayvanlar üzerinde yapılan incelemeler anatomik yapıyı aydınlatmaya yönelik
çalışmalardı.
Aristotales (MÖ 384-322)
Hayvanlar
üzerinde yaptığı
çalışmalar sonucunda karşılaştırmalı ve gelişim anatomisine katkıları olmuştur.
Vücut
sistemleri hakkında bilgiler ortaya koymuştur.
History
of Animals kitabının yazarı.
Galen
(MÖ 129-201)
Hayvanlarda
İlk
Fizyolojik Çalışmalar
•
Domuz, maymun ve köpeklerde deneyler yapmıştır.
•
Deney sonuçlarından elde ettiği verilerle;
KALBİN YAPISI-SİNİRLER-KASLAR-EKLEMLER
hakkında bilgiler elde etmiştir.
Ebu Bekr Razi (864-933)
Türk Filozof
Tıp ve
kimya alanındaki buluşlarıyla öne çıkmaktadır.
Maymunlar
üstünde çalıştı.
Suçiçeği, kızamık ve
astım tedavisi.
Katarakt
ameliyatı
İbni Sina, Avicenna
Orta Çağ Modern
Biliminin kurucusu ve hekimlerin önderi olarak bilinir ve "Büyük
Üstad" ismi ile tanınır.
El-Kanun
fi't-Tıb
(Tıbbın
Kanunu), 7 yy
boyunca tıp
alanında
temel kaynak
olarak
kullanıldı.
Dinlerin hayvanlara bakışı
Bilimsel
çalışmalar uzun yıllar dinin etkisinde kalmıştır.
İncil’e göre ‘’ Tanrı
insanlara karada, havada ve suda yaşayan tüm canlıların üzerinde egemenlik
kurun’’ demiştir.
Kuran’a
göre ‘’ Tanrı hayvanları insanların gereksinimlerini
karşılasın
diye yaratmış ve insanları tüm hayvanlara hakim kılmıştır’’.
Ortaçağ
Pozitif
bilimler, hristiyan dininin etkisi altına girmiş ve Rönesans döneminin
başlangıcına kadar tıbbın gelişmesi tamamen durmuş ve hayvan deneyleri
yapılamamıştır.
Rönesans
dönemi ile birlikte hayvan deneylerinde hızlı bir artış ve ilerleme olmuştur.
1587 tarihinde padişah III. Murat;
yük hayvanlarına taşıyabileceklerinden fazla
yük yüklenilmemesi hususunda ferman yayınlamıştır. Bu fermanda şöyle
demektedir:
İstanbul kadısına hüküm ki, şu anda İstanbul Muhtesibi olan Mehmet çavuş mektup
gönderip
şehir içinde at hamallarının; zayıf, kemikleri çıkmış, sakat ve nalsız, semerleri
harap, beygir ve katırlarına takatlerinden fazla yük vurduklarını,
hayvancıkların yıkılıp helak olduğunu
haber vermiştir. Adı geçen hamallar taifesini hayvanlarını besleyip, sakat ve
zayıf hayvanlara tahammülünden fazla yük vurmayıp, hayvanlarını katar halinde
yularlarından çekerek yola çıkmaları için hamallara ve kethudalarına tembih
olunması hakkında emri şerifimi istemektedir. Bu hususta buyurdum ki: emrim
sana ulaşınca adı geçen hamal taifesini kethudalarıyla birlikte toplayıp
cümlesine tembih ve te'kit eyleyesin ki, bunan sonra hayvanlarını besleyip,
sakat ve zayıf hayvanlara taşıyabileceğinden fazla yük vurmayıp ve yük ile yolda giderken
hayvanlar birden çok ise birbirine katarlayıp kendileri sürüp arkalarından
yürümeyeler" Rebiülahir 995 "Mart 1587" (9)
18.Yüzyıl
Hayvanların da insanlar
gibi hissedebilen canlılar olduğu kabul edilmiştir.
Bilim adamları ve hayvan hakları savunucuları ilk defa
karşı karşıya gelmişlerdir.
Bilim adamları, bilimde hayvan
kullanımının bir hak olduğunu iddia etmişlerdir ve deneysel özgürlüğün kısıtlanmamasını istemişlerdir.
Buna karşılık hayvan hakları savunucuları da,
gerekçeler haklı bile olsa bir canlının
yaşamına son vermeye kimsenin hakkı yoktur
iddiasını ortaya atmışlardır.
Claude Bernard
(1813-1878)
FİZYOLOJİ BİLGİNİ
19. yüzyılda fizyolojik deneyler için hayvan
kullanımının gerektiğini kesin bir
dille anlatmıştır (1865).
Bu dönemde deneysel çalışmalar bir taraftan artarken,
canlı hayvan kullanılmasına karşı olan kişiler ve kuruluşlar ilk kez ortaya
çıkmıştır.
• Fransız Araştırma Okulu’nu açmış ve canlı sistemlerin
çalışmasını öğrenmek için canlı hayvan
materyalleri kullanmıştır.
Kaynak: V Baumans . Use of
animals in experimental research: an ethical dilemma?
Gene
Therapy 2004; 11: S64–S66
V Baumans . Use of
animals in experimental research: an ethical dilemma?
Gene
Therapy 2004; 11: S64–S66
19. YY
19. yüzyılda deneysel hayvan
çalışmaları artarken, hayvan hakları savunucuları deneylerin hayvanlar üzerinde
yapılmasının yasaklanmasını istemişlerdir.
Daha sonra ise deneyler yapılmalı
fakat belirli sınırlamaları getiren etik kurallar getirilmesi gerektiğini kabul etmişlerdir.
Bu alanda çıkan yasalar
1876 İngiterde ilk
etik yasa “ Hayvanlara iyi
davranma yasası- Cruelty to Animal Act”
çıkmıştır.
1959- 3 R kuralı çıkmış,
1966- ABD de Hayvan
Refahı yasası- The Laboratory Animal Welfare Act
1972-74-75-76-81 Yıllarında Avrupa ülkelerinde Hayvanları koruma yasası çıkmıştır.
1986-Avrupa Konseyinde Hayvan
hakları yasası,
1987- Avrupa Konseyinde Hayvan
Kullanılan denemelerdeki düzenlemelerin yasası yürürlüğe girdi.
1876 yılı Londra’da
İngiltere - 1875 The Victoria Street Society adında antiviviseksiyonist kuruluş
kurulmuştur.
1876 İngilterede
Royal Commission kurulmuş ve ‘’ Hayvanlara İnsancıl Davranma Yasası ‘’ ( Cruelty to Animal Act) çıkmıştır. 1933’e kadar tek
yasa olarak kalmıştır.
Anestezisiz deney yasaklanmış ve sadece bilimsel
amaçlı hayvan kullanımına izin verilen denetimli bir sistem oluşturulmuştur.
*Bu tarihten sonra Avrupada ve Amerikada pekçok hayvan
haklarına ilişkin yasal düzenlemeler ve kuruluşlar ortaya çıkmıştır.
•
1959 yılında Russell ve Burch deneylerde kullanılan
hayvanlara ilişkin 3R kuralını getirmiş ve bu kurallar bilim insanlarınca kabul
edilmiştir.
3R;
•Replacement: Hayvan kullanımı
yerine farklı yöntemler kullanmak
•Reduction: Kullanılacak
hayvan sayısını azaltmak
•Refinement: Çalışmaların hayvana
mümkün olduğunca ağrı ve acı
verilmeden yapmak
Bu kurallara ek olarak
•Responsibility (4. R):
Araştırıcının ‘3R’ ye ilişkin sorumluluğu
1987 Law Relating to Animal Experimentation in
Laboratory Animals yasası çıkmıştır.
Bu
yasaya göre;
Tüm deneyler Uzman Veteriner Hekimler tarafından
denetlenir.
Deneyler, konusunda uzman kişilerce yapılır.
Hayvanlara ne şekilde olursa olsun acı ve ağrı verilemez.
Omurgasız hayvanlarda kısıtlama yoktur.
Deneylerde kullanılan hayvanların kayıtları 2 yıl boyunca tutulur ve kontrol
edilir
Eğer
varsa alternatif yöntemler kullanılır.
Öğrenci eğitiminde canlı materyalden çok alternatif yöntemler kullanılır.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı
13 Aralık 2011
‘Deneysel ve Diğer Bilimsel
Amaçlar İçin Kullanılan Hayvanların Refah ve Korunmasına Dair Yönetmelik’
http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/12/20111213-4.htm
Hayvanları Koruma Alanında Dernekleşme
Hayvanları
Koruma Derneği
Fransa-1845
The
Victoria Street Society
İngiltere-1875
(İlk
antiviviseksiyonist hareket)
Himaye-i
Hayvanat Cemiyeti
İstanbul-1912
Laboratuvar Hayvanları Bilimi Alanında Faaliyet Gösteren Başlıca Dernekler
ABD’de – AALAS ( American Association for Laboratory Animal Science-
Amerikan Laboratuvar Hayvanları Bilimi Derneği) https://www.aalas.org/
Avrupa’da FELASA (Federation for Laboratory Animal Science Associations– LaboratuVar Hayvanları Dernekleri Federasyonu) http://www.felasa.eu/
Dünyada ICLAS (Internatinal Council for Laboratory Animal
Science-Uluslararası Laboratuvar Hayvanları Bilimi Konseyi) http://iclas.org/
Etik
Yunanca “ethos”
Felsefenin bir disiplini olan etik “ahlaki eylemin
bilimi” olarak tanımlanabilir
Her meslek kendi meslek ahlakını üretir ve normları bu
mesleği seçenleri bağlar
Ancak etik
kuralların yasalarla da desteklenmeleri gerekir
Kaynak:veteriner.erciyes.edu.tr